Deney hayvanlarını kullanmak için Türkiye ve birkaç ülkede bazı protokollere uymak gerekir. Bu protokoller hayvanların refah düzeyini düşürmemek ve acı kontrolünü düzenlemek üzerine kurulur. Avrupa Konseyi 1985 yılında deneysel veya diğer bilimsel araçlarda kullanılan omurgalı hayvanların korunması için Avrupa Konvansiyonu’nu oluşturmuştur. Bu kurallar yalnızca deneylerde ve bilimsel çalışmalarda kullanılan, zarar görebileceği düşünülen hayvanlara yönelik hazırlanmıştır. Tarımsal veya klinik veterinerlik çalışmaları kapsamında kullanılan hayvanlar bu protokoller dahilinde değildir.
Tavsiye Bağlantı: Akademik Kategorisi
Deney Hayvanlarının Kullanım Amacı
Deney hayvanlarının kullanım amacı aşağıda belirtildiği gibidir:
- Amaç ile ilgili temel araştırmalar,
- İnsan, hayvan veya bitkilerde görülen hastalık, sağlık bozuklukları, tanı-tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi ve anormalinin engellenmesi,
- İnsan, hayvan veya bitkilerde görülen fizyolojik bozuklukların düzeltilmesi, modifikasyonunun gerçekleştirilmesi, incelenmesi veya belirlenmesi,
- Hayvan üretim şartlarının iyileştirilmesi, hayvan refahının arttırılması,
- Yukarıda belirtilen herhangi bir maddeden ilaç, gıda hammaddeleri, yem hammaddeleri, başka maddeler ve ürünlerin kalite, etkinlik ve güvenilirliklerinin geliştirilmesi, üretilmesi ve test edilmesi,
- Doğal çevrenin korunması,
- İnsan ve hayvan refahının korunması,
- Mesleki becerilerin kazandırılması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi,
- Adli tıp soruşturmaları gibi birçok alanda deney hayvanları kullanılır.
Üniversite ve dengi kurumlarda, araştırma merkezlerinde eğitim ve uygulama amacıyla deney hayvanlarının kullanımı uygun görülmüştür. Ortaöğretim ve dengi okullarda bu kuralların sınırlandırılmasına, eğitim amacıyla yapılan deneylerin yetkili kişi gözetiminde yapılmasına, mümkün olduğunda işitsel ve görsel materyal kullanılmasına karar verilmiştir. 1989 yılında AB parlamentosu Deneysel Amaçlı Hayvan Kullanımının Kısıtlanması ile ilgili yasal düzenlemeye gitmiştir. Üye ülkelerden deneysel ve diğer bilimsel amaçlı çalışmalarda kullanılan hayvanlar için yeni kurallar hazırlamıştır. Buna göre:
- Koruyucu yaptırımlar,
- Hayvanlar deneylerinin mümkün olduğunca aza indirilmesi ve farklı alternatif yöntemlerin uygulanması,
- Etik kurallar belirlenmesi,
- Yapılan deneyin lisanlandırılması istenmektedir.
1993 senesinde Almanya’da “Hayvanları Koruma Yasası” yenilenmiştir. Bu yenileme ile hayvan deneyinin yapılmasına yönelik bazı kısıtlamalar uygulanmıştır.
Buna bağlı olarak:
Hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalar ve deneyler ancak hastalık, anormallikler, fiziksel yaralanmalar gibi konularda tanı ve tedaviyi geliştirmek üzere kullanılabilir.\r\n\r\nBu yasa gereği madde ve ilaçların insan ve hayvan sağlığı üzerindeki etkisinin belirlenmesi şartı ile deney hayvanları üzerinde çalışmalara izin verilmiştir. Bu araştırmalara veya deneylere alternatif bulunamaması durumunda çalışmaların devam ettirilebilmesi için konuların ortak olması zorunludur. Bu düzenlemeler dahilinde sigara, tütün, deterjan, kozmetik amaçlı deneyler yasaklanmıştır. Kanada Konseyi 1986 yılında bazı kurallarda değişikliğe gitmiştir: \r\n\r\nDeneyler ve araştırmalarda hayvanların kullanılması zorunlu ise, deney hayvanlarının sosyal ve davranışsal ihtiyaçları üzerine düzenlemeler doğrultusunda hayvanların refah seviyesinden emin olunması gerekir.
Hayvanlara gerekmedikçe acı vermek kaçınılmalı, donma, yanık ve kırıklarla ilgili deneylerde hayvanların dinlenme sürecinde ağrı kesici verilmesi, stres ya da şoka maruz kalmaları gereken durumlarda sürenin minumum düzeyde tutulması gerektiği belirlenmiştir. AWA ile yapılan düzenleme sonucunda köpek, kedi, maymun, vahşi canlılar, deniz memelileri gibi sıcakkanlı hayvanların deneylerde kullanılmasına; kuş, fare, sıçan, at ve diğer çiftlik hayvanlarının beslenmesi, yetiştirilmesi ve idaresi için kullanılacak hayvanları kapsamı dışında tutmuştur. (Anadolu Üniversitesi, 2019)
Hayvan Deneylerinde Etik Kurulların İşlevi
1978 senesinde Paris’te “Hayvan Hakları Evrensel Beyannamesi” UNESCO tarafından hazırlanan tüm hayvanları koruyan hakların güvence altına alınmasını sağlamıştır. Ülkemizin Avrupa birliğine uyumu kapsamında, Avrupa Birliği Mevzuatının “Deney Amaçlı Kullanılan Hayvanların Korunmasına dair konsey direktifi (86/609/EEC) ve bu direktif ile ilgili düzeltmelerin bulunduğu 2003 yılında yürürlüğe giren direktifte (2003/65/EC) var olan hükümler, ülkemizin ulusal mevzuatına aynen aktarılmış ve uygulanmaya başlanmıştır. (Anadolu Üniversitesi, 2019).
Hayvan deneyleri ile ilgili ilk yasal düznleme 2004 yılında yürürlüğe girmiştir. Ardından Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından “Hayvanları Koruma Kanunu” yürürlüğe girmiştir. Deney hayvanları kullanımını ve çalışmalarını kontrol altında tutmak için 2006 yılında Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu (HADMEK) ve Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu (HADYEK) kurulmuştur. HADMEK deneylerin yönetmeliklere uygun yürütülmesini sağlayan bir kuruluştur, HADYEK ise başvuruların değerlendirilmesi ve denetlenmesinden sorumludur.
Başvuru İçin Gerekli Belgeler
- … Üniversitesine Hayvan Deneyleri Etik Kurulu Başkanlığına dilekçe yazılması,
- Bütün araştırıcılar tarafından imzalanmış iki adet başvuru formu hazırlanması,
- CD\’ye kaydedilecek bir başvuru formu hazırlanması,
- Çiftlik hayvanları ile yapılacak çalışmalarda hayvanlara bir prosedür uygulanacaksa Tarım İl-İlçe
- Müdürlüklerinden izin belgesinin çıkarılması,
- Klinik çalışmalarda yapılacak başvurularda hayvan sahibinden aydınlatılmış onam formu örneği alınması,
- Ruhsatlı birim tarafından, çalışmanın ilgili alanda yapılacağına dair izin belgesi,
- Üniversite personeli olmayan kişilerin, üniversitede yapacakları çalışma için ilgili birimden izin belgesi alınması
- Proje yöneticisinin onayladığı başvuru dosyası kontrol listesi gereklidir.
Hayvan Deneyleri Sertifika Eğitim Programı
Deney hayvanları kullanımı sertifika programının hedef kitlesinde yer alan kişiler;
- Araştırıcılar,
- Deney hayvanları biriminde çalışacak Hayvan teknisyeni/ teknikerleri,
- Deney hayvanları biriminde hayvan bakıcısı olarak çalışan personel olarak 3 grupta toplanmaktadır. (Anadolu Üniversitesi, 2019)
KAYNAKÇA:
Anadolu Üniversitesi Laboratuvar Hayvanları Yetiştirme Sağlığı Ders Kitabı, 2019
Adnan Menderes Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu Yönergesi
Deney Hayvanlarının Kullanımında Genel Mevzuat, Düzenleme ve Kurallar, Türel Özkul
Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Hayvanların Refah ve Korunmasına Dair Yönetmeliğin Uygulama Talimatı, Tarım ve Orman Bakanlığı
İnternet Kaynakları:
https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/02/20140215-6.htm
https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/12/20111213-4.htm
