Deney Tavşanı Yetiştiriciliği 101 • Gülce Özdamar

Tavşanlar eti ve tüyü için kullanılabildiği gibi pet ve deney tavşanı olarak da yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tavşanlar, sıklıkla deney tavşanı olarak tercih edilmesi sebebiyle deney hayvanlarının simgesi hâline gelmiştir.

Deney tavşanı yetiştiriciliğinde en önemli noktalardan biri de hayvan refahını korumaktır. Canlı hangi amaçla kullanılacak olursa olsun minimum düzeyde acı çekmesi, temel ihtiyaçlarını karşılayabileceği yaşam koşullarına ve sosyal davranışlarına uygun, strese girmeyeceği bir alanda bakılması gerekir.

Tavşan Hakkında Bilgi

Tavşanlar dünyanın büyük çoğunluğuna yayılım göstermiştir. Halk arasında kemirgen olarak bilinseler de memeliler sınıfınının Leporidae familyasına mensuplardır. Tavşanlar arasında tür çeşitliliği oldukça fazladır. Örneğin, nadir rastlanan bir tür olan Brachylagus idahoensis ile Lepus europeus incelendiğinde boyut ve kürk deseninin farklı olduğunu gözlemleriz. Bu farklılıklar sayesinde tavşanlar çok farklı iklim ve bölgelerde yaşamaya adapte olmuşlardır.

Tavşan doğum süresi ortalama bir aydır. Tavşan doğum sonrasında yavrular tüysüz, kör ve sağır olarak anneye tam bağımlı doğarlar. Doğduklarında ortalama ağırlıkları 30–70 gram kadardır. Tavşan doğum sonrası tüylenmeleri bir hafta kadar sürer. Üç haftalıkken anneden yarı bağımsız çevreyi keşfetmeye ve katı gıdalarla beslenmeye başlarlar. Anne 40-60 gün arasında emzirmeye devam eder. İnsan müdahalesi olmazsa anne ikinci ayın sonunda yavrular yuvadan atar. Nadiren de olsa yavruların üçüncü aya kadar annenin emzirmeye devam ettiği de gözlemlenmiştir. Tavşanların ortalama ömrü 8 sene kadardır.

Tavşanların Biyolojik ve Fizyolojik Özellikleri

Tavşanların diş formülleri 2/1-0/0-3/2-3/3 şeklindedir. Toplamda 28 dişi bulunur. Köpek dişi bulunmayan tüm tavşanların birinci kesici diş tamamen mine ile örtülmüştür ve devamlı uzar (Anadolu Üniversitesi, 2019)¹.

Ön ayaklarında beş ve arka ayaklarında dört parmak bulunur (Anadolu Üniversitesi, 2019)¹. Kulaklar yukarıya doğru kalkmış veya aşağı sarkmış şekilde olabilir. Bazı türlerde kulaklar vücuttan daha uzundur. Kuyruk yapısı hemen hemen tüm tavşanlarda aynıdır. Vücudun küçük bir bölümünü kaplayan, kısa ve sarkmamış şekildedir.

Göz yapısı tavşanların yaşadığı iklim koşullarına ve çevreye bağlı değişkenlik gösterebilmektedir. Kır tavşanlarında gözler dışarı çıkık bir yapıya sahipken, pet olarak beslenen tavşanlarda gözün yüz çevresine basık olduğunu gözlemleriz.

Mide, sindirim sisteminin yaklaşık %15’ini oluşturur. Tavşanlar 4-6 dakikalık aralıklarla yaklaşık 2-8 gramlık besin tüketirler. Mide pH’ı 1-2 arasıdır (Cathy A Johnson-Delaney, 2006)².

İnce bağırsak sindirim sisteminin yaklaşık %12’sini oluşturur. (Cathy A Johnson-Delaney, 2006)². Mide ve ince bağırsağın çalışma şekli monogastrik canlılarınkiyle oldukça benzerdir. Sekotrop ve diğer fermantasyon maddelerinin sindirimi 6-8 saat içerisinde gerçekleşir. Sekotrof, uçucu yağ asitleri, A vitamini gibi vitaminler ve aminositleri barındırır. (Cathy A Johnson-Delaney, 2006)².

Kör bağırsak çekum ve kolondan oluşur. Cecal içerik gündüzleri alkali pH’a sahipken mikroorganizma miktarı değişkenlik gösterdikçe pH seviyesi de yükselir. (Cathy A Johnson-Delaney, 2006)².

Tavşan Irkları

Tavşan ırkları küçük, orta ve büyük (dev) ırk olmak üzere üçe ayrılırlar. Küçük ve orta ırk tavşanlar çoğunlukla pet veya deney tavşanı olarak kullanılırken, büyük ırkların genellikle etlik amaçlı yetiştiriciliği yapılır.

Küçük Tavşan Irkları

Küçük ırk tavşanlar genellikle 3 kilogram veya altında olurlar.
Yem tüketimi diğer tavşanlara göre daha azdır.
Çiftleşme verimi yüksektir.
Çok hızlı büyüme gösterirler.
Diğer tavşanlara göre daha hassaslardır.

Küçük tavşan ırkına örnek: Hollanda lop tavşanı, Papillon, Hollanda Cüce tavşanı, Himalaya tavşanı…

Hollanda Lop Tavşanı

Hollanda Cüce tavşanı ve Fransız lop tavşanının kırılmasıylas ortaya çıkan tavşan türünün ismidir. Evcil olduklarından bacakları diğer tavşanlara kıyasla daha kısadır.Çoğunlukla pet amaçlı yetiştiriciliği yapılır.

Angora Tavşanı (Ankara Tavşanı)

Ankara tavşanı olarak da bilinirler. Geçmişte tüyü için yaygın şekilde yetiştirilmiş olsa da günümüzde Angora tavşanı yetiştiriciliği oldukça azalmıştır.

Geçmişte Ankara ilinden tüm dünyaya yayılma göstermiş olsa da 1723 yılında Türkiye’de tükenmiştir (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009). Yıllar sonra yurtdışında yaşayan bir Türk’ün Angora tavşanını Türkiyeye getirip üretmeye başlamasıyla yeniden Ankara tavşanı üretim çiftliği kurulmuştur.

Orta Büyüklükte Tavşan Irkları

Ağırlıkları 3-5 kilogram arası değişebilir.
Çiftleşme verimi yüksektir.
Yem tüketmekten pek hoşlanmazlar.
Çok çabuk obez olabilirler. Bunun için diyetine dikkat etmek önemli bir etmendir.

Orta büyüklükte ırka sahip olan tavşanlar: Beyaz Yeni Zellanda tavşanı, Alman Gümüşi tavşanı, Yeni Zelanda Kırmızısı, Büyük Şinşilla, Viyana tavşanı, Alaska tavşanı, Havana tavşanı…

Papillon Tavşanı

Kökeni Dev Papillon tavşanından gelmektedir. Başta gösteri hayvanı olarak yetiştirilen bu tavşanlar sonradan evcil hayvan olarak da üretilmiştir. İnsan canlısı tavşanlardır. Tüy yapısı ince ve kürkü desenlidir. Hava değişimine uyum sağlamakta zorlanırlar.

Büyük ve Dev Tavşan Irkları

Genellikle 5 kilogramdan fazla olurlar.
Diğer tavşanlara göre daha hızlı büyüme yeteneğine sahiptirler.
Çiftleşme verimi düşüktür.
Dünya’nın en iri tavşanı bu türün içine girer. Büyük ırk tavşanların uzunluğu 1 metreyi bulabilir.
Büyük ve dev ırklara sahip olan tavşanlar: Flemish Dev tavşanı, Fransız Dev tavşanı, Büska Dev tavşanı, İngiliz Dev tavşanı…

Flemish Dev Tavşanı

En büyük tavşan ırkları arasında yer alırlar. Orta ırk köpeklerle hemen hemen aynı boyuttalardır. Cinsiyet tayini diğer tavşanlara göre çok daha kolaydır ve kafa yapılarına bakılarak anlaşılabilir. Etlik tavşan üretiminde sıklıkla kullanılırlar. Yurtdışında evcil hayvan olarak beslenenleri de vardır.

Beyaz Yeni Zelanda Tavşanı

Etlik olarak kullanılabildikleri araştırmalarda da sıklıkla kullanılırlar. Deney tavşanı olarak “Oryctolagus cuniculus” tercih edilir (Zortuk M, Kıraç E, 2010)⁴. Gözler kırmızı renkli, kafa yapısı vücuda kıyasla büyük, kısa kulaklı ve iri gövdelidir. Büyük ırk tavşan ırkları arasında yer alır.

Deney Tavşanı Yetiştiriciliği

Tavşanlar hassas canlılar olduklarından ortam sıcaklığına, odadaki nem oranına, beslenmesine özen göstermek gerekir. Tavşan bakımı hem kapalı hem açık bir alanda gerçekleşmelidir. Tavşanlar için ideal sıcaklık 15-20°C ‘dur (Anadolü Üniversitesi, 2019)¹. Tavşanların barındırıldığı ortamın nem seviyesi %50-60 arası olmalıdır. Bununla birlikte saate 8-10 defa ortam havasının değişmelidir. Beslendikleri ortamın 12 saat aydınlık ve 12 saat karanlık kalması sağlanmalıdır (Anadolu Üniversitesi, 2019)¹.

Tavşan kafesi tercih edilirken temel ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri genişliğin sağlandığından emin olunmalıdır. Ekte tavşanlar için ideal kafes boyutlarına yer verilmiştir.

Tablo 1.2 Tavşanlar için önerilen kafes boyutları, Anadolu Üniversitesi, 2019¹

Kafes altlığı olarak talaş, saman veya ot tercih edilebilir. Koku hapsedici özelliği sayesinde talaş tercih edilmesi idrar kokusunu bastıracak, canlının patilerine idrar bulaşmasını engelleyecektir. Patiye idrar bulaşmasını engellemek için fazla geniş aralıkları bulunmayan ve canlının patilerine zarar vermeyecek malzemeden yapılmış ızgara altlık da tercih edilebilir. Izgara altlık tercih edilecekse tavşanın sekotrop dışkısını yiyebileceğinden emin olmak gerekir. Fazla geniş aralıklı ızgara altlıklarda bu tarz sorunlar meydana gelebilmektedir.

Bir kafeste birden fazla tavşan bakılacaksa tavşanların birbirinden rahatsız olmadığından ve iyi anlaştıklarından emin olmak gerekir. Bir kafeste iki erkeğin birden bakılması, erginliğe girmiş dişi ve erkeğin aynı kafese konması gibi durumlarda ciddi kavga ve stres durumları gözlemlenebilir. Mümkünse yavruluktan birbirine alışmış tavşanlar aynı kafeste tutulmalıdır.

Tavşan Beslenmesi

Tavşan bakımı yaparken dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan biri tavşan beslenmeisidir. Aynı şekilde deney tavşanı yetiştiriciliğinin en önemli noktalarından biri de tavşanların beslenmesidir. Bu canlılar devamlı besin tüketme eğiliminde olan canlılar olduğundan önünden besini eksik etmemek gerekir. Kuru yonca, çayır otu, kurutulmuş otlar önünde devamlı tutulmalıdır. Ara öğün olarak pelet yem, yeşillik, sebze meyve tercih edilebilir. Karışık yemlerin içerisinde tavşanlar için alerjen besinler bulunabilir. Alerjen besinler tavşanın tüy ve deri sağlığını olumsuz etkiler. Karışık yem birçok deney tavşanında ve üretim çiftliklerinde kullanılsa da uzun vadede olumsuz etkileri olduğu gözlemlenmiştir. Fazla çeşitli besinlerin sindirim sistemini yorması, tavşanların bünyesine uygun olmayan besinlerin yeme eklenmesi gibi problemler tavşanının ömrünü kısaltacaktır. Bu sebeple karma yemin özenli hazırlanmasına önem verilmelidir.

Herhangi bir üretim aşamasında olmayan erkek veya dişi damızlıklar için yemlerde %12 protein (gebe ve emziren tavşanlarda %15-17), %5-40 selüloz ve %2,5-5 yağ içeren karma yemler önerilir.1 Karışık yem kullanılacaksa tavşanın yeme verdiği reaksiyon, tüy dökme oranı takip edilmelidir. Bununla birlikte içeriğinde mısır gibi zararlı besinler olmamalıdır. Buna ek olarak karışık yem kullanırken mutlaka B vitamini takviyesi yapılması önerilir (Anadolu Üniversitesi, 2019)¹. Tavşanlara verilebilecek örnek besinler ve besin değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 1.3 Tavşanlara verilebilecek besin önerileri, Cathy A. Johnson-Delaney, 2006²

Tavşan beslenmesi taze yeşillik ağırlıklı olursa dışarıdan su tüketimine pek ihtiyaç duymazlar. Ancak tavşanı devamlı taze yeşillik veya sulu gıdalarla beslemek doğru değildir. Kuru yem ağırlıklı beslenen bir tavşan günde ortalama 250 mL su tüketmelidir. Başta tüy sağlığını korumak için su içerisine birkaç damla sirke katılabilir.

Hayvanlar ile ilgili Instagram adresimize göz at: gulceozdamarcom

Başlıca Tavşan Hastalıkları

Tavşanlar doğru koşullar sağlanmadığında çok çabuk hastalanabilen canlılardır. Uygun çevre koşulları, doğru besin tüketiminin sağlanması ile çoğu hastalığın önüne geçmek mümkündür. Tavşanların strese girmeyecekleri bir ortamda bulunması, havalandırmanın doğru ve devamlı yapılması, hayvan refahına uygun kafes ortamının oluşturulması, kafes ortamı oluştururken sosyal davranışların da göz önünde bulundurulması gibi etmenlere dikkat ederek tavşanın mutlu olması ile stres kaynaklı hastalıklara yakalanmasının önüne geçilebilir. Bununla birlikte Tyzzer’s gibi ani ortaya çıkan hastalıkların önüne geçmek ve erken teşhis etmek oldukça zordur.

Tyzzer’s Hastalığı

Tavşanlarda ishal ve dehidrasyonla sonuçlanır. Bu hastalığa yakalanan tavşanların büyük çoğunluğu 12-48 saat içinde ölürler (Mamak N., 1999)³. Bakteriyel bir hastalıktır.

Kulak Uyuzu

Dış kulakta yangı ve kulağın kalınlaşması şeklinde ortaya çıkar. Dış kulakta kabuklanma, orta kulak yangısı, göz kasında spazm gözlemlenir. Sağaltım ivermektin ile gerçekleştirilebilir. (Mamak N., 1999)³.

Koksidozis

Tavşan hastalıkları arasında en tehlikeli olanlardan bir tanesidir. Ölümcüldür. Hastalığın bağırsak ve karaciğer formu bulunur. Karaciğer koksidozisi çoğunlukla genç tavşanlarda gözlemlenir. 4 iştahsızlık, karaciğer yetmezliği, ishal ve hepatomegali görülür. Bazı tavşanların semptom göstermeden öldüğü de gözlemlenmiştir (Mamak N., 1999)³.

Bağırsak koksidiozisi çoğunlukla yavru tavşanlar hiç semptom göstermeden ölürler. İştahsızlık, zayıflama, ishal, bağırsaklarda gaz oluşumu ve sinirsel bozukluklar görülür. Çoğunlukla 4-6 gün içerisinde ölüm gerçekleşir (Mamak N., 1999)³.
Ekte tavşanlarda ilaç dozlama ve ilaçların kullanım şekli yer almaktadır.

Tablo 1.4 Tavşanlarda Kullanılan Bazı İlaçlar ve Kullanım Şekilleri, Tavukçuluk Araştırma Dergisi, 1999

Tavsiye Bağlantı: How to Start a Business in UK for Foreigners?